Hayatta karşılaştığımız durum veya sorunlar her zaman beklediğimiz gibi gerçekleşmeyebilir, rutinlerimiz aksayabilir. Toplantılar iptal olabilir, bir konuda güvendiğimiz bir kişinin işi çıkabilir veya düzenli olarak kullandığımız güzergahta bir yol çalışması olabilir. Bilişsel esneklik kavramı yaşadığımız bu değişikliklere uyum sağlayabilme becerimizi ifade eder. Çünkü çevresel durumlar değiştiğinde, doğal olarak bunlara vereceğimiz yanıtlar da değişir. Bir olayı farklı bakış açıları ile değerlendirebilmek, aynı anda birden fazla kavramı düşünebilmek veya birçok görevle ilgilenebilmek, yeni önerilere açık olabilmek, eski çözümlerimizi yeni sorunlara uyarlayabilmek ve işe yaramayan çözümlerden vazgeçebilmek bilişsel esneklik kabiliyetimizle ilişkilidir.

Kavramı daha iyi anlayabilmek için manuel araba benzetmesini düşünebiliriz. Arabaya zarar vermemek için yaptığımız hıza bağlı olarak vitesi de değiştirmemiz gerekir. Arabanın modeli ve gidilen yolun durumu hangi viteste ilerleyeceğimizi belirleyen diğer değişkenlerdir. Bilişsel esneklik becerimizden faydalandığımız birkaç örnek şunlar olabilir:

Bir süredir tasarladığımız hafta sonu planımızı bir sebepten ani bir şekilde iptal etmek zorunda kalmış olabiliriz. Beklenmedik bu değişim elbette hayal kırıklığı yaratabilir; fakat sonrasında iki günlük vaktimizi, tatil telaşından uzak bir şekilde yaşayacağımız ve ihtiyacımız olan dinlenme fırsatına dönüştürmek için yeni planlar yapabiliriz.

 Geometri dersindeki bilgisini bisikletinin zincirini tamir edebilmek için kullanan bir çocuk da diğer bir örnek olarak düşünülebilir Böylelikle kişi bir alandaki bilgisini ve deneyimini başka bir sorunu çözmek için uyarlayabilir.

Evdeki malzemelerin eksik olduğunu fark edince, kısa bir süre içinde gelecek olan misafirimize hazırlamayı düşündüğümüz tatlıyı değiştirmemiz de yine bir başka bilişsel esneklik göstergesidir. Eksik bir menü hazırlamak yerine; elimizdeki imkanlarla beklenmedik durumun üstesinden gelmiş oluruz.

Bilişsel Esneklik Önündeki Engeller

Değişen durumlara ayak uydurabilmek zaman zaman zor olabilir. Karşılaştığımız yeni olayları mevcut kategorilerimize göre sınıflandırmak daha kolay gelebilir. Benzer bir şekilde geçmişte karşılaştığımız farklı durumları da şu anki düşüncelerimize uyacak şekilde hatırlayabiliriz. Örneğin; daha önce bir kez yurt dışına çıkmış bir kişi, yeni taşınmış olan yabancı komşusunu bambaşka bir ülkeden gelse dahi eski bilgisine göre değerlendirebilir. Ya da kişi artık güvensiz bulduğu bir semtle ilgili anılarını, öyle olmasa dahi, aslında o yerin geçmişte de tekinsiz olduğuna dair detaylarla hatırlayabilir. Her ne kadar mevcut bilgilerimiz sayesinde bilişsel bir tasarruf etsek de bazı yeni durumlar özel bir dikkat gerektirebilir. Örneğin; alanında deneyimli bir hekimin her mevsimsel grip vakasını ayrı ayrı özel olarak ele almasına gerek yoktur; ama başka sağlık sorunları da olan bir grip vakası olası başka problemlerden dolayı incelenmeyi gerektirir.

Günümüzde iletişim araçları ile karşılaştığımız bilgi bombardımanı da bilişsel esnekliği olumsuz etkileyebilmektedir. Maruz kaldığımız enformasyon yoğunluğu zihinsel bir yük yaratarak bizi yeni yollar öğrenmeye daha kapalı hale getirebilir.

Bilişsel Esneklik Nasıl Geliştirilebilir?

Öncelikle herkesin zaman zaman katı olmaktan dolayı sorun yaşayabileceğini ve netliğin de bazı koşullarda gerekli bir tutum olduğunu unutmamak gerekir. Bilişsel esnekliğin de diğer tüm beceriler gibi zamanla ve pratikle gelişeceğini kendimize hatırlatabiliriz.

Günlük rutinimizde bazı küçük değişiklikler yaparak başlayabiliriz. Örneğin; işten dönerken kullandığımız yolun bir alternatifini keşfedebilir ya da arkadaşlarımızla oynadığımız bir oyunun bazı kurallarını değiştirdiğimizde de eğlenceli olduğunu deneyimleyebiliriz.

Teknolojik imkanlar yol bulmak, mesajlarımızı daha hızlı yazmak gibi pek çok şeyi bizim için kolaylaştırabiliyor. Fakat örneğin bir adresi GPS cihazı yerine bir insana sorarak ve yanılarak bulmaya çalışmak ya da bir e-postayı önerilen kelimeleri kullanmadan yazmayı denemek zihnimizin mevcut kalıplarını zorlamamıza yardım edebilir. Kendimizi bunlar gibi basit zorluklara maruz bırakmak yeni koşullara adapte olabilmek için faydalı egzersizler olabilir.

Yeni deneyimlere açık olmanın bir diğer yolu da yeni şeyler öğrenmeyi denemektir. Bir müzik aleti ya da yabancı bir dil öğrenmeyi seçebiliriz. Yeni bir yemek yapmayı deneyebilir veya yaşadığımız yerin daha önce gitmediğimiz bir bölgesini keşfedebiliriz. Böylelikle zihnimizi daha aktif tutabiliriz.

Yeni insanlarla ve kültürlerle ilişki kurmak sahip olduğumuz düşüncelere esneklik kazandırmanın bir diğer yolu olabilir. Farklı görüşlerle karşılaşmak ve temas kurmak, doğru olduğunu düşündüğümüz şeylerin aslında göreceli olabileceğini keşfetmemizi sağlar. Böylelikle yaşamdaki çeşitliliği görerek ön yargılarımızı aşmanın yollarını bulabiliriz. Bir gönüllülük projesine katılmak, seyahat etmek veya sosyal medyayı farklı insanlarla veya gruplarla bağlantı kurmak için kullanmak yapabileceklerimizden sadece birkaçıdır.